| Γιατί κοιμόμαστε; |
 Aποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της βιολογίας: γιατί εμείς οι άνθρωποι, όπως και πολλά άλλα ζώα, αφιερώνουμε ένα τεράστιο ποσοστό της ζωής μας στο να κοιμόμαστε;
Δεν μπορούμε να τραφούμε ή να ζευγαρώσουμε όσο είμαστε κοιμισμένοι, ενώ παράλληλα είμαστε ευάλωτοι σε επιθέσεις.
Τι πλεονέκτημα για την επιβίωση υπάρχει σε αυτό; Αν, ωστόσο, στερήσει κανείς τον ύπνο από ένα ποντικό ή μια δροσόφιλα στο εργαστήριο, τα αποτελέσματα είναι μοιραία.
Μήπως ο ύπνος έχει εξελιχθεί για να επιτελέσει κάποια ζωτικής σημασίας βιολογική λειτουργία, όπως την αναζωογόνηση του οργανισμού ή την «επαναφόρτιση» του εγκεφάλου;
Αυτό υποπτεύονταν ομόφωνα ως τώρα- αν και με κάποιες διαφωνίες ως προς τον ακριβή σκοπό του ύπνου- οι ειδικοί του τομέα. Ισως όμως τελικά να έκαναν λάθος.
Εξοικονόμηση ενέργειας
Ενας εκ των κορυφαίων συναδέλφων τους προτείνει σήμερα μια ριζική αναθεώρηση αυτής της υπόθεσης. Εχοντας μελετήσει επί δύο δεκαετίες τη συμπεριφορά του ύπνου σε μια σειρά από ζώα, ο Τζέρι Σίγκελ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες κατέληξε στο ριζοσπαστικό συμπέρασμα ότι ο ύπνος δεν εξελίχθηκε για κανέναν απολύτως βιολογικό λόγο.
«Είχα και εγώ πιστέψει στην ιδέα ότι ο ύπνος θα πρέπει να επιτελεί κάποιο πραγματικά ζωτικό έργο εφόσον μας εμποδίζει να κάνουμε τόσο σημαντικά πράγματα όπως το να τρώμε και να αναπαραγόμαστε,αλλά τελικά το ζωικό βασίλειο δεν λειτουργεί έτσι» λέει.
Το μεγάλο μυστήριο του ύπνου, υποστηρίζει, δεν αποτελεί τελικά μυστήριο: ο ύπνος εξελίχθηκε απλώς για να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε ενέργεια και να αποφύγουμε τους κινδύνους.
Οι αβαθείς της Δεξιάς και της Αριστεράς
Οι κρατούσες προσεγγίσεις για την εξήγηση του σκοπού του ύπνου παραδοσιακά εστιάζονται στη μελέτη των λειτουργιών των δύο διαφορετικών σταδίων του. Πρώτα έρχεται η φάση του αργού ή συγχρονισμένου ύπνου (non-RΕΜ), η οποία περιλαμβάνει το σημαντικό διάστημα του «ύπνου βραδέων κυμάτων» το οποίο χαρακτηρίζεται από βραδύτερα και μεγαλύτερου μήκους εγκεφαλικά κύματα.
Ακολουθεί ο γρήγορος ή ασυγχρόνιστος ύπνος RΕΜ (Rapid Εye Μovement- Ταχείες Οφθαλμικές Κινήσεις) κατά τη διάρκεια του οποίου το σώμα παραλύει αλλά ο εγκέφαλος είναι υπερδραστήριος.
Η φάση αυτή συνδέεται συνήθως με τα όνειρα, αν και στην πραγματικότητα μπορούμε να ονειρευτούμε σε οποιαδήποτε φάση του κύκλου του ύπνου.
Παγίωση αναμνήσεων
Στο παρελθόν ο ύπνος RΕΜ είχε προσελκύσει τη μεγαλύτερη προσοχή. Μια δημοφιλής άποψη, η οποία συνοδεύεται από άφθονη εμπειρική υποστήριξη, ισχυρίζεται ότι είναι σημαντικός για την παγίωση των αναμνήσεων και την εξαγωγή θεμάτων και κανόνων από τις καθημερινές εμπειρίες. Ο Ρόμπερτ Στίκγκολντ του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, επίσης κορυφαίος ερευνητής στον τομέα, ανέφερε ότι οι άνθρωποι θυμούνται καλύτερα λίστες από λέξεις οι οποίες έχουν σχέση μεταξύ τους ύστερα από μια νύχτα ύπνου απ΄ ό,τι ύστερα από το ίδιο διάστημα εγρήγορσης κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Τους είναι επίσης πιο εύκολο να θυμηθούν τα θέματα που ήταν κοινά μεταξύ των λέξεων αφού έχουν κοιμηθεί.
Δεκάδες δημοσιευμένες μελέτες υποδεικνύουν μια βελτίωση περίπου 15% στη μνήμη και στην ικανότητα εξαγωγής κανόνων και προτύπων από μια επίκτητη συμπεριφορά ύστερα από μια νύχτα ύπνου.
«Το 15% μπορεί πραγματικά να κάνει τη διαφορά ανάμεσα σε μια μέτρια και μια εξαιρετική επίδοση» λέει ο κ. Στίκγκολντ.
Ο κ. Σίγκελ δεν συμφωνεί. Πιστεύει ότι το 15% δεν αποτελεί «ικανό όφελος» ώστε να αναγάγει την παγίωση της μνήμης σε θεμελιώδη λειτουργία του ύπνου RΕΜ. Και δεν είναι ο μόνος.
Η Ιζαμπέλα Καπελίνι, ερευνήτρια του ύπνου στο βρετανικό Πανεπιστήμιο του Ντάραμ, συμφωνεί. «Η επιρροή είναι τόσο μικρή,είναι απίθανο η κύρια λειτουργία του ύπνου να είναι η υποστήριξη της μνήμης» λέει.
Παρ΄ ότι θα περίμενε κανείς ότι όσοι στερούνται του RΕΜ βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, τονίζει ο κ. Σίγκελ, δεν υπάρχουν ενδείξεις ελλειμματικής μνήμης στα εκατομμύρια ανθρώπων που παίρνουν αντικαταθλιπτικά, συμπεριλαμβανομένου του Ρrozac και των αναστολέων ΜΑΟ (μονοαμινοξειδάσης), τα οποία μπορούν να διαταράξουν ή και να εξαλείψουν ολοσχερώς τον RΕΜ επί μήνες ή και χρόνια.
Ανάπτυξη του εγκεφάλου
Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι ο ύπνος RΕΜ είναι ζωτικός για την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Ολα σχεδόν τα νεογέννητα θηλαστικά κοιμούνται το μεγαλύτερο διάστημα του εικοσιτετραώρου, με υψηλό ποσοστό RΕΜ ύπνου.
Ο κ. Σίγκελ έχει ωστόσο ανακαλύψει μια εξαί ρεση. Σε μια πρωτοποριακή έρευνα που δημοσίευσε το 2005 είχε διαπιστώσει ότι τον πρώτο μήνα της ζωής τους τα νεογέννητα μωρά των φαλαινών δολοφόνων και των ρινοδέλφινων, όπως και οι μητέρες τους, κοιμούνται ελάχιστα ή και καθόλου χωρίς εμφανείς δυσμενείς συνέπειες.
Εξάλλου, συμπληρώνει, δύο δεκαετίες ερευνών με ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα στα δελφίνια δεν έχουν προσφέρει κάποια πειστική απόδειξη ότι έχουν ύπνο RΕΜ.
Ο ερευνητής πιστεύει ότι αυτά τα δύο γεγονότα σε συνδυασμό με εκπληκτικές ανακαλύψεις γύρω από τις συνήθειες της γουνοφόρου φώκιας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση του σκοπού του ύπνου RΕΜ.
Ερευνες που έγιναν από τον Ολεγκ Λιάμιν στο Δελφινάριο Ουτρίς της Μόσχας έδειξαν ότι στις μακρές περιόδους που οι γουνοφόροι φώκιες περνούν κυνηγώντας στη θάλασσα κοιμούνται όπως τα δελφίνια, με το ένα ημισφαίριο του εγκεφάλου κάθε φορά, ενώ τα επίπεδα του RΕΜ τους πέφτουν κατακόρυφα.
Μπορούν μάλιστα να περάσουν εβδομάδες χωρίς καθόλου RΕΜ. Οταν, όμως, βρίσκονται στην ξηρά τα πρότυπα του ύπνου τους μοιάζουν με αυτά των άλλων θηλαστικών αναλόγου μεγέθους.
Σε έναν σκύλο ή σε έναν άνθρωπο μια τόσο μεγάλη στέρηση του RΕΜ θα δημιουργούσε τεράστιο «έλλειμμα» το οποίο θα εμφανιζόταν ως φαινόμενο αναπήδησης όταν θα κοιμούνταν στους συνηθισμένους ρυθμούς, σαν να προσπαθούν να αναπληρώσουν την απώλεια.
Η ομάδα του κ. Λιάμιν διαπίστωσε, ωστόσο, ότι όταν οι γουνοφόροι φώκιες επιστρέφουν από το κυνήγι στην ξηρά επανέρχονται στα συνηθισμένα πρότυπα ύπνου τους χωρίς φαινόμενο αναπήδησης στον RΕΜ.
 Αργός ύπνος, γρήγορος εγκέφαλος
Αν ο κ. Σίγκελ έχει δίκιο, τότε γιατί χρειαζόμαστε τον αργό ύπνο- και γενικώς γιατί πρέπει να κοιμόμαστε; Μια θεωρία υποστηρίζει ότι ο αργός ύπνος- και ιδιαίτερα το στάδιο 4 του ύπνου βραδέων κυμάτων – είναι το τίμημα που πληρώνουμε για να έχουμε εγκεφάλους οι οποίοι εξακολουθούν να μαθαίνουν και να προσαρμόζονται καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
Η Κιάρα Τσιρέλι και οι συνάδελφοί της στο Κέντρο Υπνου και Συνείδησης του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν έχουν διαπιστώσει ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου τα γονίδια που σχετίζονται με την προσαρμογή των συναπτικών συνδέσεων ενεργοποιούνται τόσο στα θηλαστικά όσο και στα πτηνά.
Υποστηρίζουν ότι ο ύπνος βραδέων κυμάτων είναι καθοριστικός για τον μετριασμό των συναπτικών συνδέσεων που ενισχύθηκαν κατά τη διάρκεια της ημέρας και τα τελευταία τους αποτελέσματα φαίνονται να επιβεβαιώνουν τις υποψίες τους.
Αλλοι ερευνητές θεωρούν ότι ο ύπνος με κάποιο τρόπο βοηθά τον οργανισμό να αντιμετωπίσει τις δύσκολες βιοχημικές συνθήκες της μεταβολικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης.
Τα μικρότερα ζώα τείνουν να έχουν υψηλότερα επίπεδα μεταβολικού ρυθμού και να κοιμούνται περισσότερο. Ενας ταχύτερος μεταβολισμός παράγει περισσότερες ελεύθερες ρίζες οι οποίες καταστρέφουν το DΝΑ.
Ορισμένες μελέτες έχουν αποκαλύψει υψηλά επίπεδα οξειδωτικής βλάβης από ελεύθερες ρίζες σε τμήματα του εγκεφάλου ποντικών οι οποίοι έχουν αποστερηθεί τον ύπνο, γεγονός το οποίο υποδεικνύει τον προστατευτικό ρόλο του τελευταίου.
Μέγεθος και μεταβολισμός
Το 2006 ο Τζον Λέσκου του Ινστιτούτου Ορνιθολογίας Μαξ Πλανκ και η ομάδα του ανέλυσαν προηγούμενες μελέτες σχετικές με την ανατομία, τη φυσιολογία και την οικολογία του ύπνου σε 54 είδη θηλαστικών. Παίρνοντας ως προϋπόθεση ότι ο ύπνος έχει «φυλογενετικό σήμα»- ότι δηλαδή στα ζώα που έχουν στενότερη συγγένεια τα πρότυπα του ύπνου μοιάζουν περισσότερο μεταξύ τουςδιαπίστωσαν ότι τα ζώα που έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο έχουν περισσότερο RΕΜ αλλά όχι περισσότερο αργό ύπνο.
«Αυτό υποστηρίζει την ιδέα ότι ο ύπνος RΕΜ έχει έναν νευροφυσιολογικό ρόλο όπως η παγίωση της μνήμης» λέει ο κ. Λέσκου.
Διαπίστωσαν επίσης ότι τα ζώα με υψηλότερο μεταβολικό ρυθμό έχουν βραχύτερα διαστήματα αργού και συνολικού ύπνου, αντίθετα με αυτό που θα περίμενε κανείς αν ο ύπνος ήταν καθοριστικός για την ελαχιστοποίηση της βλάβης που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες στον εγκέφαλο.
Ο κ. Λέσκου θεώρησε το φυλογενετικό σήμα δεδομένο, αυτό όμως δεν είχε διερευνηθεί. Η κυρία Καπελίνι και η ομάδα της ανέλαβαν αυτό το έργο τον περασμένο χρόνο. Συνέκριναν τα πρότυπα του ύπνου σε 130 είδη θηλαστικών και διαπίστωσαν ότι το φυλογενετικό σήμα ισχύει.
Η ανακάλυψη αυτή καθαυτή δεν λέει ίσως κάτι για τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε ο ύπνος, είναι όμως σημαντική ως αφετηρία για τους ερευνητές που προσπαθούν να ερμηνεύσουν την τεράστια ποικιλία των προτύπων του ύπνου στο ζωικό βασίλειο γιατί μπορεί να εμποδίσει παρανοήσεις και παραπλανητικά αποτελέσματα.
Εκτός από τον φυλογενετικό παράγοντα, η κυρία Καπελίνι και η ομάδα της ανέλυσαν ξανά τα δεδομένα των μελετών στις οποίες βασίστηκαν ώστε να τα κάνουν περισσότερο συγκρίσιμα μεταξύ τους.
Εξέτασαν τη μάζα του εγκεφάλου, τη διάρκεια της κυοφορίας, τον βασικό μεταβολικό ρυθμό, τον βαθμό έκθεσης του χώρου του ύπνου και άλλες παραμέτρους και, αντίθετα με τον κ. Λέσκου, διαπίστωσαν ότι κανένας παράγοντας δεν επηρέαζε μόνο τον RΕΜ ή τον αργό ύπνο.
Αυτό υποδεικνύει ότι και τα δύο στάδια υπόκεινται στις ίδιες εξελικτικές πιέσειςκάτι το οποίο θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι υποστηρίζει την ιδέα του κ. Σίγκελ ότι ο RΕΜ υπάρχει για να υποστηρίζει τον αργό ύπνο.
Επίσης, αντίθετα από τον κ. Λέσκου, η ομάδα της κυρίας Καπελίνι δεν βρήκε ενδείξεις για το ότι ο ύπνος έχει γνωσιακά οφέλη.
Διαπίστωσαν ότι τα ζώα που κοιμούνται σε μέρη τα οποία είναι εκτεθειμένα κοιμούνται λιγότερο, κάτι το οποίο υποδεικνύει ότι ο κίνδυνος του να αποτελέσει κανείς λεία κάποιου αρπακτικού επηρεάζει τον χρόνο του ύπνου.
Ωστόσο τα ζώα που κοιμούνται σε ομάδες τείνουν επίσης να κοιμούνται λιγότερο από εκείνα που κοιμούνται μόνα, γεγονός το οποίο δείχνει ότι ο κίνδυνος των αρπακτικών δεν αποτελεί καθοριστικό παράγοντα επιρροής για τον ύπνο.
Μια άλλη διαπίστωση ήταν επίσης ότι τα ζώα με υψηλότερο μεταβολικό ρυθμό κοιμούνται λιγότερο- η οποία υποστηρίζει τα αποτελέσματα του κ. Λέσκου.
Η κυρία Καπελίνι υποπτεύεται ότι οι υψηλότερες ενεργειακές τους ανάγκες απαιτούν μεγαλύτερο διάστημα αναζήτησης τροφής, μειώνοντας τον χρόνο που αφιερώνεται στον ύπνο.
Σου αρέσει το organiclife.gr ;
Θα το εκτιμούσαμε εάν μας το έδειχνες με ένα LIKE…
|
